اختلالات، اختلال اضطرابی، وسواس فکری
درمان اختلال وسواس فکری و عملی
آذر
درمان اختلال وسواس فکری و عملی (OCD) نوعی اختلال روانی است که با وسواس‌های مکرر (افکار مزاحم و غیرقابل کنترل) و اجبارها (رفتارهای تکراری برای کاهش اضطراب ناشی از وسواس) مشخص می‌شود. این اختلال می‌تواند عملکرد روزمره را مختل کند و نیاز به درمان جامع و متناسب با نیازهای فردی دارد. در ادامه به روشهای مختلف درمان اختلال وسواس فکری و عملی می‌‌پردازیم.
روان درمانی در درمان وسواس فکری و عملی
روان درمانی ستون اصلی درمان اختلال وسواس فکری و عملی است و به افراد کمک می‌کند چرخه وسواس اجبار را درک کرده و آن را بشکنند. در ادامه، روشهای روان درمانی با جزئیات بیشتری توضیح داده می‌شوند.
درمان شناختی رفتاری (CBT)
درمان شناختی رفتاری یکی از مؤثرترین روش‌ها برای درمان اختلال وسواس فکری و عملی است و به بیمار کمک می‌کند تا افکار وسواسی و رفتارهای اجباری را مدیریت کند.
مواجهه و جلوگیری از پاسخ (ERP)
یکی از تکنیک‌های اصلی درمان شناختی رفتاری مواجهه و جلوگیری از پاسخ است.
نحوه عملکرد
بیمار به صورت تدریجی در معرض عوامل وسواس‌زا قرار می‌گیرد (مثلاً لمس اشیای کثیف برای فردی که وسواس نظافت دارد). با گذر زمان، بیمار یاد می‌گیرد که اضطراب ناشی از وسواس به مرور کاهش می‌یابد، حتی اگر رفتار اجباری انجام نشود.
چالش‌های مواجهه و جلوگیری از پاسخ
بسیاری از بیماران در ابتدا از مواجهه اجتناب می‌کنند، بنابراین حمایت درمانگر و ایجاد محیط امن اهمیت دارد.
بازسازی شناختی
درمان شناختی رفتاری همچنین شامل کار بر روی افکار غیرمنطقی و باورهای تحریف شده است.
شناسایی افکاری مانند: “ اگر این کار را نکنم، اتفاق وحشتناکی می‌افتد.”
بررسی شواهد واقعی برای این افکار و جایگزینی آن‌ها با باورهای منطقی تر.
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)
درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر پذیرش افکار و احساسات به جای تلاش برای سرکوب یا تغییر آن‌ها تمرکز دارد.
محورها
آموزش مشاهده افکار وسواسی بدون قضاوت
تمرکز بر ارزش‌های فردی و رفتارهای منطبق بر آن‌ها، به جای اجبار
کاربرد
برای بیمارانی که با پذیرش وسواس های خود مشکل دارند، این روش می‌تواند بسیار مفید باشد.
درمان خانواده محور (Family Therapy)
خانواده‌‌ها نقش مهمی در پایداری یا کاهش وسواس‌ها دارند.
اهداف درمان
آموزش خانواده برای عدم تقویت رفتارهای اجباری (مانند همراهی با بیمار در انجام اجبارها)
ایجاد محیط حمایتی و بدون قضاوت در خانه
کاربرد
برای کودکان و نوجوانان مبتلا به اختلال وسواس فکری و عملی، درمان خانواده می‌تواند بسیار مؤثر باشد.
درمان ذهن آگاهی (MBCT)
ترکیب درمان شناختی رفتاری با تمرینات ذهن آگاهی به بیماران کمک می‌کند تا از چرخه وسواس و اجبار خارج شوند.
تمرینات مدیتیشن و آگاهی از لحظه حال، برای کاهش واکنش به افکار وسواسی
ایجاد فاصله ذهنی از افکار مزاحم و پذیرش آن‌ها به‌عنوان بخشی از ذهن
روان درمانی پویشی کوتاه مدت (ISTDP)
این روش بر شناسایی تعارضات درونی و ناخودآگاه مرتبط با OCD تمرکز دارد.
کاربرد
در مواردی که وسواس‌ها با مسائل عاطفی عمیق‌تر یا تجربیات آسیب‌زا مرتبط هستند، این روش می‌تواند مفید باشد.
آموزش مدیریت استرس و آرام‌سازی
نشانه‌های اختلال دربسیاری از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری و عملی با استرس تشدید می‌شوند. بنابراین آموزش تکنیک‌های آرام‌سازی مانند:
آرام سازی عضلانی پیش رونده
تمرین‌های فیزیکی برای کاهش تنش در بدن
تمرینات تنفسی
تنفس دیافراگمی برای کاهش فوری اضطراب
مدیتیشن
برای ایجاد آرامش ذهنی
روان درمانی گروهی
درمان گروهی برای برخی افراد مبتلا به وسواس فکری و عملی می‌تواند مفید باشد.
مزایا
کاهش احساس انزوا با شنیدن تجربیات مشابه دیگران
دریافت حمایت اجتماعی از افراد مبتلا
چالش‌ها
ممکن است همه بیماران با اشتراک‌گذاری تجربیات در گروه راحت نباشند.
این روشهای روان‌درمانی، بسته به شدت OCD و ویژگی‌های بیمار، می‌توانند به‌صورت مستقل یا در ترکیب با روشهای دیگر استفاده شوند. ترکیب ERP با حمایت روان‌شناختی عمیق‌تر، معمولاً نتایج بهتری به همراه دارد.
دارودرمانی
دارودرمانی برای کاهش شدت وسواس و اجبار استفاده می شود و معمولاً با روان درمانی ترکیب می شود.
مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI)
مانند فلووکسامین، فلوکستین و سرترالین، که خط اول درمان دارویی هستند. این داروها معمولاً در دوزهای بالاتر از دوزهای مورد استفاده برای افسردگی تجویز می‌شوند.
کلومی پرامین
این دارو نیز بسیار مؤثر است، اما به دلیل عوارض جانبی معمولاً بعد از SSRI تجویز می‌شود.
داروهای کمکی
آنتی‌سایکوتیک ها: مانند آریپی پرازول و ریسپریدون، برای بیماران مقاوم به درمان استفاده می‌شوند.
بوسپیرون: گاهی به عنوان داروی مکمل برای کاهش اضطراب مفید است.
طول مدت درمان دارویی
داروها معمولاً به مدت 12-16 هفته اثر خود را نشان می‌دهند و درمان طولانی‌مدت ممکن است ضروری باشد.
روشهای نوین علوم اعصاب
روشهای پیشرفته علوم اعصاب، به ویژه برای موارد مقاوم به درمان، به کار می‌روند.
تحریک مغناطیسی فراجمجمه ای (TMS)
TMS با تحریک نواحی خاصی از مغز مانند قشر پیشانی-مدیال، فعالیت غیرطبیعی مرتبط با وسواس را تنظیم می‌کند.
تحریک عمیق مغز (DBS)
تحریک عمیق مغز شامل کاشت الکترودهایی در مغز است که برای موارد شدید و مقاوم به درمان استفاده می‌شود.
تحریک الکتریکی فراجمجمه ای (tDCS)
این روش جریان الکتریکی خفیفی به مغز اعمال می‌کند تا نواحی مرتبط با وسواس را تعدیل کند.
نوروفیدبک
نوروفیدبک با ارائه بازخورد از امواج مغزی به بیمار کمک می‌کند فعالیت مغز را به گونه‌ای تنظیم کند که علائم وسواس کاهش یابد.
درمان‌های شناختی و سبک زندگی
آموزش مدیریت استرس
استرس می‌تواند علائم وسواس را تشدید کند. تکنیک‌هایی مانند آرام سازی عضلانی، مدیتیشن و تنفس عمیق مفید هستند.
ورزش
ورزش منظم با افزایش سطح سروتونین و کاهش اضطراب، علائم وسواس را بهبود می‌دهد.
خواب و تغذیه مناسب
خواب کافی به کاهش اضطراب و وسواس کمک می‌کند.
مصرف غذاهای حاوی امگا-۳ و ویتامین D مفید است.
نتیجه‌گیری
درمان اختلال وسواس فکری و عملی ترکیبی از روان‌درمانی، دارودرمانی و روشهای پیشرفته علوم اعصاب است. درمان شناختی و رفتاری به‌ویژه مواجهه و جلوگیری از پاسخ خط اول درمان روان‌شناختی و مواجهه و جلوگیری از پاسخ خط اول درمان دارویی محسوب می‌شوند. برای بیماران مقاوم، روشهای نوروساینس مانند تحریک الکتریکی یا تحریک مغزی (tDCS، TMS و DBS ) و یا نوروفیدبک می‌توانند مؤثر باشند. درمان جامع و منظم، کلید کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی افراد مبتلا به وسواس فکری و عملی است.
