مشاوره و درمان
اختلال شخصیت نمایشی (Histrionic Personality Disorder)؛ از نشانهها تا درمان مؤثر در کلینیک بروکا
آذر
اختلال شخصیت نمایشی یکی از اختلالات شخصیت در خوشه B است که با الگوی پایدار جلب توجه، هیجاننمایی افراطی و نیاز شدید به تأیید دیگران شناخته میشود. افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی معمولاً تلاش میکنند در هر موقعیت اجتماعی مرکز توجه باشند و در صورت نادیده گرفته شدن، دچار ناراحتی شدید میشوند. این اختلال اغلب از اوایل بزرگسالی آغاز شده و در طول زمان، روابط بینفردی، عملکرد شغلی و سلامت روان فرد را تحت تأثیر قرار میدهد.
بسیاری از مراجعان کلینیک بروکا در ابتدا از مشکل خود با عنوان «وابستگی به توجه دیگران» یا «احساس نادیده گرفته شدن» یاد میکنند، اما در ارزیابیهای تخصصی مشخص میشود که الگوی رفتاری آنها با معیارهای اختلال شخصیت نمایشی همخوانی دارد. شناخت دقیق این اختلال، نخستین گام برای درمان و بهبود کیفیت زندگی است.
برخلاف نوسانات هیجانی طبیعی که در همه افراد دیده میشود، در اختلال شخصیت نمایشی این رفتارها بهصورت مزمن، فراگیر و در اغلب موقعیتها مشاهده میشود. فرد ممکن است از نظر ظاهری اجتماعی، پرانرژی و حتی جذاب به نظر برسد، اما این ویژگیها معمولاً با بیثباتی هیجانی و روابط سطحی همراه است.
انواع الگوهای بروز در اختلال شخصیت نمایشی
اگرچه در منابع تشخیصی، اختلال شخصیت نمایشی بهعنوان یک تشخیص واحد شناخته میشود، اما در عمل، الگوهای بروز آن میتواند متفاوت باشد. برخی افراد بیشتر از طریق ظاهر، پوشش و رفتارهای اغواگرانه توجه جلب میکنند، در حالی که برخی دیگر با بیان اغراقآمیز احساسات یا داستانپردازیهای هیجانی این نیاز را ارضا میکنند.
در یک الگو، فرد بهشدت وابسته به بازخورد دیگران است و بدون دریافت توجه یا تأیید، دچار احساس پوچی میشود. در الگوی دیگر، فرد ممکن است خود را بسیار صمیمیتر از آنچه واقعاً هست تصور کند و روابط را عمیقتر از واقعیت ارزیابی نماید. این تفاوتها در جلسات تشخیصی کلینیک بروکا بهدقت بررسی میشود تا برنامه درمانی متناسب با ویژگیهای هر فرد طراحی گردد.
نشانهها و علائم اختلال شخصیت نمایشی
علائم اختلال شخصیت نمایشی در سه حوزه هیجانی، رفتاری و شناختی قابل بررسی است. در حوزه هیجانی، نوسانات شدید احساسات دیده میشود. هیجانها اغلب سطحی، نمایشی و کوتاهمدت هستند و بهسرعت تغییر میکنند. فرد ممکن است در یک لحظه بسیار شاد و پرانرژی باشد و اندکی بعد احساس ناراحتی یا ناامیدی شدید را تجربه کند.
در حوزه رفتاری، جلب توجه مهمترین نشانه است. فرد ممکن است از پوشش خاص، لحن اغراقآمیز، حرکات نمایشی یا حتی رفتارهای تحریکآمیز برای دیده شدن استفاده کند. بسیاری از مراجعان گزارش میدهند که در جمعها بهصورت ناخودآگاه نقش بازی میکنند یا داستانهای خود را به شکل اغراقشده تعریف میکنند.
در حوزه شناختی، تمایل به بزرگنمایی، تفکر هیجانی و قضاوتهای سطحی دیده میشود. فرد ممکن است تصور کند روابط بسیار صمیمیتری با دیگران دارد، در حالی که این برداشت با واقعیت همخوانی ندارد. در کلینیک بروکا، این الگوهای شناختی بهعنوان بخش مهمی از درمان مورد توجه قرار میگیرند.
علتهای ایجاد اختلال شخصیت نمایشی
اختلال شخصیت نمایشی معمولاً نتیجه تعامل عوامل زیستی، روانشناختی و محیطی است. یکی از عوامل مهم، سبک فرزندپروری است. کودکانی که تنها در صورت رفتارهای نمایشی مورد توجه قرار گرفتهاند یا والدینی داشتهاند که توجه ناپایدار و شرطی ارائه میکردهاند، بیشتر در معرض ابتلا هستند.
عامل دیگر، الگوگیری از محیط است. اگر کودک در خانوادهای رشد کند که نمایش احساسات اغراقآمیز یا جلب توجه رفتاری ارزشمند تلقی میشود، این الگو در شخصیت او تثبیت میشود. برخی مطالعات نیز به نقش عوامل ژنتیکی و خلقوخو اشاره دارند، بهویژه در افرادی که بهطور طبیعی هیجانپذیرتر هستند.
در بسیاری از مراجعان کلینیک بروکا، سابقه تجربههای عاطفی ناپایدار یا کمبود توجه پایدار در کودکی دیده میشود. این تجربهها زمینهساز شکلگیری نیاز افراطی به تأیید در بزرگسالی است.
اختلال شخصیت نمایشی و روابط بینفردی
روابط بینفردی یکی از مهمترین حوزههایی است که تحت تأثیر اختلال شخصیت نمایشی قرار میگیرد. این روابط معمولاً پرهیجان، اما ناپایدار و سطحی هستند. فرد ممکن است در ابتدای رابطه بسیار صمیمی، گرم و جذاب باشد، اما بهمرور نیاز شدید به توجه و واکنشهای نمایشی باعث فرسودگی رابطه میشود.
در روابط عاطفی، فرد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی ممکن است احساسات شدید و اغراقآمیز ابراز کند، اما در حفظ تعهد و درک متقابل دچار مشکل باشد. حساسیت بالا به انتقاد و ترس از طردشدن از دیگر ویژگیهای رایج است که در جلسات زوجدرمانی کلینیک بروکا بارها مشاهده میشود.
در محیط کار نیز این اختلال میتواند باعث تعارض شود. فرد ممکن است بهدنبال جلب توجه همکاران یا مدیران باشد، اما در انجام وظایف پایدار و مسئولیتپذیری با چالش مواجه گردد.
روشهای تشخیص اختلال شخصیت نمایشی
تشخیص اختلال شخصیت نمایشی نیازمند ارزیابی تخصصی و دقیق است. این تشخیص صرفاً بر اساس یک رفتار یا مشاهده کوتاه انجام نمیشود. در کلینیک بروکا، تشخیص از طریق مصاحبه بالینی عمیق، بررسی تاریخچه فردی و خانوادگی، و ارزیابی الگوهای پایدار رفتاری صورت میگیرد.
تمایز این اختلال از ویژگیهای شخصیتی طبیعی مانند برونگرایی یا اجتماعی بودن اهمیت زیادی دارد. تشخیص زمانی مطرح میشود که رفتارها انعطافناپذیر، مزمن و موجب اختلال در عملکرد فرد شوند.
نقش QEEG در ارزیابی اختلال شخصیت نمایشی
نقشهبرداری مغزی یا QEEG یکی از ابزارهای پیشرفتهای است که در کلینیک بروکا برای بررسی الگوهای فعالیت مغز استفاده میشود. در برخی افراد مبتلا به اختلال شخصیت نمایشی، نواحی مرتبط با تنظیم هیجان و پردازش پاداش فعالیت غیرمتعادل نشان میدهند. این اطلاعات به درمانگر کمک میکند تا برنامه درمانی دقیقتر و شخصیسازیشدهتری طراحی کند.
QEEG معمولاً در کنار نوروفیدبک به کار میرود تا فرد بتواند بهتدریج الگوهای مغزی سالمتری را تجربه کند و کنترل هیجان خود را افزایش دهد.
پرسشنامههای ارزیابی شخصیت نمایشی
برای ارزیابی شدت و ویژگیهای اختلال شخصیت نمایشی، از پرسشنامههای استاندارد شخصیت و مصاحبههای ساختاریافته استفاده میشود. این ابزارها به درمانگر کمک میکنند تا میزان هیجاننمایی، نیاز به تأیید و الگوهای بینفردی فرد را بهصورت دقیق بررسی کند. استفاده از این پرسشنامهها در کلینیک بروکا، روند درمان را قابل اندازهگیری و هدفمند میسازد.
روشهای درمان اختلال شخصیت نمایشی
درمان اختلال شخصیت نمایشی عمدتاً مبتنی بر رواندرمانی است. درمان شناختی رفتاری یکی از مؤثرترین روشها محسوب میشود که به فرد کمک میکند الگوهای فکری غیرواقعی و رفتارهای نمایشی خود را شناسایی و اصلاح کند.
درمان مبتنی بر طرحواره نیز نقش مهمی در کار با این اختلال دارد، زیرا بسیاری از ریشههای آن به نیازهای برآوردهنشده دوران کودکی بازمیگردد. در کلینیک بروکا، درمانگران تلاش میکنند به فرد کمک کنند راههای سالمتری برای دریافت توجه و ایجاد ارتباط عاطفی بیاموزد.
در صورت وجود اختلالات همراه مانند افسردگی یا اضطراب، ممکن است دارودرمانی بهصورت مکمل استفاده شود، اما دارو درمان اصلی اختلال شخصیت نمایشی نیست.
چگونه از عود علائم جلوگیری کنیم؟
پیشگیری از بازگشت الگوهای نمایشی نیازمند تداوم تمرینها و خودآگاهی است. مراجعان کلینیک بروکا پس از پایان دوره درمان، توصیههایی برای حفظ دستاوردها دریافت میکنند. تمرین تنظیم هیجان، ایجاد روابط آگاهانه و پرهیز از وابستگی افراطی به تأیید دیگران از مهمترین راهکارهاست.
سبک زندگی سالم، مدیریت استرس و ادامه جلسات پیگیری نیز نقش مهمی در تثبیت نتایج درمان دارد.
جمعبندی
اختلال شخصیت نمایشی میتواند روابط، شغل و سلامت روان فرد را تحت تأثیر قرار دهد، اما با تشخیص صحیح و درمان تخصصی، بهبود قابل توجهی امکانپذیر است. مراجعه به مراکز تخصصی مانند کلینیک بروکا و دریافت کمک از درمانگران باتجربه، مسیر تغییر را هموار میکند. افزایش آگاهی، پذیرش و یادگیری مهارتهای جدید، کلید اصلی مدیریت و درمان این اختلال است.
برای دریافت مشاوره فرم زیر را کامل کنید.
در صورتی که در زمینهی بیماریهای روانی دچار مشکلی هستید میتوانید از طریق راههای زیر با ما در ارتباط باشید.
تلفنهای تماس
02144059537 و 09918975237
آدرس
تهران، فلکه دوم صادقیه، ابتدای جناح، خیابان مصطفی دهزویی، مجتمع سامان، بخش اداری، طبقه پنجم، واحد 5/2
